Diakon i patron Europy – wspominany 14 lutego.
Konstantyn (później Cyryl), diakon, uczony, filolog, językoznawca i (wraz z bratem Metodym) misjonarz Słowian południowych.
Cyryl i Metody urodzili się w Salonikach jako synowie greckiego oficera wojskowego. Według Vita Cyrilli (Życie Cyryla) urodzony w latach 827-828 Cyryl był najmłodszym z siedmiu braci. Mówi się, że w wieku siedmiu lat oddał się poszukiwaniu niebiańskiej mądrości, ale w wieku czternastu lat został sierotą z powodu śmierci rodziców.
Wpływowy urzędnik, prawdopodobnie eunuch Theoktistos (Θεόκτιστος), sprowadził go do Konstantynopola, gdzie studiował teologię i filozofię. Theoktistos był potężnym urzędnikiem bizantyjskim, odpowiedzialnym za usługi pocztowe i stosunki dyplomatyczne imperium. Był również odpowiedzialny, wraz z regentem Bardasem, za zainicjowanie szeroko zakrojonego programu edukacyjnego w cesarstwie, którego kulminacją było założenie uniwersytetu w Magnaurze, gdzie Konstantyn/Cyryl miał wykładać.
Cyryl zdobywał wiedzę obejmującą astronomię, geometrię, retorykę i muzykę. Jednak szczególnie wyróżniał się w dziedzinie językoznawstwa. Oprócz ojczystego języka staro macedońskiego (słowiańskiego), znał biegle łacinę, arabski, hebrajski i grecki.
Po ukończeniu nauki Cyryl otrzymał święcenia diakonatu i został mnichem. Wydaje się, że zajmował ważne stanowisko chartofila, czyli sekretarza patriarchy i strażnika archiwów, pełniąc także pewne funkcje sądownicze. W klasztorze zaczął wykładać filozofię i teologię. Cyryl brał także aktywny udział w relacjach z innymi wielkimi religiami monoteistycznymi, islamem i judaizmem. Pisał ostre antyżydowskie polemiki, być może związane z jego misją do Chazarów, plemienia żyjącego w pobliżu Morza Azowskiego pod rządami żydowskiego króla, który pozwalał Żydom, muzułmanom i chrześcijanom żyć obok siebie w pokoju. Podjął się także misji do Arabów, z którymi, jak podaje Vita, prowadził rozmowy. Podobno w tym okresie nauczył się języków: hebrajskiego, samarytańskiego i arabskiego. Relacja o jego życiu zawarta w łacińskiej Legendzie głosi, że w Chersonezie, w Tauryce (dziś Krym), nauczył się także języka chazarskiego.
W 862 roku książę Wielkich Moraw Rastislav poprosił cesarza Michała III i patriarchę Photiusa o wysłanie misjonarzy, aby ewangelizowali jego słowiańskich poddanych. Motywy, którymi się kierował, były prawdopodobnie bardziej polityczne niż religijne. Rastislav został królem dzięki poparciu frankijskiego władcy Ludwika Niemieckiego, ale później próbował uniezależnić się od Franków. Mówi się, że wypędził misjonarzy Kościoła rzymskiego i zwrócił się do Konstantynopola o pomoc kościelną i, przypuszczalnie, o pewne wsparcie polityczne. Prośba ta stanowiła dogodną okazję do rozszerzenia wpływów bizantyjskich, a zadanie to zostało powierzone Cyrylowi i Metodemu. Wydaje się, że ich pierwszą pracą było szkolenie asystentów.
W 863 r. rozpoczęli oni zadanie tłumaczenia Biblii na język znany obecnie jako staro-cerkiewno-słowiański i udali się na Wielkie Morawy, aby je propagować. Odnieśli w tym przedsięwzięciu znaczny sukces. Popadli jednak w konflikt z niemieckimi kościelnymi, którzy sprzeciwiali się ich wysiłkom, mającym na celu stworzenie specyficznie słowiańskiej liturgii. Nie można z całą pewnością ustalić, jakie fragmenty Biblii przetłumaczyli bracia. Wydaje się, że w pierwszej kolejności przetłumaczono Nowy Testament i psalmy, a następnie inne lekcje ze Starego Testamentu.
Nikt nie wie na pewno, z której liturgii czerpali – rzymskiej czy konstantynopolitańskiej. Być może korzystali z rzymskiej, co sugerują fragmenty liturgiczne, które ściśle przylegają do łacińskiego typu. Alfabet głagolicki, który opierał się na greckim piśmie uncial z IX wieku, tradycyjnie przypisuje się dziełu Cyryla. Fakt ten został wyraźnie potwierdzony w liście papieskim Industriae tuae (880), zatwierdzającym używanie języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, w którym czytamy, że alfabet ten został „wynaleziony przez Konstantyna Filozofa”. Nie jest jednak jasne, czy sam Cyryl był twórcą tytułowego alfabetu cyrylicy. Bardziej prawdopodobnie, został on wynaleziony przez późniejszych naśladowców Cyryla i Metodego. W 867 r. papież Mikołaj I zaprosił braci do Rzymu.
Ich misja ewangelizacyjna na Morawach stała się w tym czasie przedmiotem sporu z Teotmarem, arcybiskupem Salzburga i biskupem Passau, który rościł sobie prawo do kościelnej kontroli nad tym samym terytorium i chciał, aby używano na nim wyłącznie liturgii łacińskiej. Klemensa wraz z orszakiem uczniów, zostali ciepło przyjęci w Rzymie po przybyciu w 868 roku. Bracia byli chwaleni za swoją naukę i wspierani za wpływy w Konstantynopolu. Ich projekt na Morawach znalazł poparcie papieża Adriana II, który formalnie zezwolił na używanie nowej liturgii słowiańskiej.
Cyryl zachorował pod koniec 868 roku, udał się do klasztoru i po pięćdziesięciu dniach choroby zmarł 14 lutego 869 roku. Translatio twierdzi, że przed śmiercią został ustanowiony biskupem, ale nie ma na to zbyt wielu wiarygodnych dowodów. Z czasem cyrylica rozprzestrzeniła się po całym świecie słowiańskim i stała się standardowym alfabetem w prawosławnych krajach słowiańskich. Ich wysiłki ewangelizacyjne utorowały również drogę do rozprzestrzenienia się chrześcijaństwa w całej Europie Wschodniej.
Cyryl został kanonizowany jako święty przez Kościół wschodni, a Kościół katolicki kanonizował go w 1880 r. razem z Metodym. Obaj bracia znani są jako „Apostołowie Słowian” i cieszą się wielkim szacunkiem zarówno wśród katolików, jak i prawosławnych. Święto Cyryla obchodzone jest 14 lutego (katolickie i anglikańskie) lub 11 maja (prawosławne). W 1980 r. obaj bracia zostali ogłoszeni „patronami Europy”.
W ikonografii obaj Święci przedstawiani są w stroju pontyfikalnym jako biskupi greccy lub łacińscy. Czasami trzymają w rękach model kościoła. Św. Cyryl ukazywany jest w todze profesora, w ręce ma księgę pisaną cyrylicą. Ich atrybutami są: krzyż, księga i kielich, rozwinięty zwój z alfabetem słowiańskim.
opr. dk. Krzysztof Kaput
